Οι Μεταπτυχιακές Σπουδές αποτελούν τη φυσική προέκταση και ολοκλήρωση των Προπτυχιακών Σπουδών και αποβλέπουν στη δημιουργία νέων ερευνητών στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο. Οι νέοι αυτοί ερευνητές προσδοκάται να ανεβάσουν το επίπεδο της επιστήμης στη χώρα μας κι έτσι να βοηθήσουν άμεσα και έμμεσα στην κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική ανάπτυξη των επόμενων γενιών, ώστε οι πολίτες του αύριο να είναι ευτυχέστεροι, υγιέστεροι και καλύτερα μορφωμένοι από τους σημερινούς. Κάθε προσπάθεια και θυσία του κοινωνικού συνόλου για προαγωγή Μεταπτυχιακών Σπουδών πρέπει να καθοδηγείται αδιάκοπα από αυτόν τον στόχο: τη δημιουργία καλύτερου μέλλοντος.
Η ανάγκη Μεταπτυχιακών Σπουδών υπήρχε πάντα, είναι όμως στην εποχή μας πολύ πιο έντονη, γιατί η έκταση των επιστημονικών γνώσεων μεγαλώνει με ρυθμό ταχύτατο και χρειάζεται η ειδίκευση έπειτα από την γενική μόρφωση που πρέπει να προσφέρει ο προπτυχιακός κύκλος. Ακόμα γίνεται εντονότερη η ανάγκη της ανάπτυξης της έρευνας, που είναι συνυφασμένη με τις Μεταπτυχιακές Σπουδές, ενώ παράλληλα η απαίτηση για διεπιστημονικές και διακλαδικές δραστηριότητες γίνεται όλο και μεγαλύτερη, όσο προχωρεί η εξάντληση των παραδοσιακών επιστημών.
Η οργάνωση και λειτουργία Μεταπτυχιακών Σπουδών στη χώρα μας διέπεται από το Νόμο 2083/92, ο οποίος αντικατέστησε το προηγούμενο νομοθετικό καθεστώς, που ίσχυε από το 1985 χωρίς όμως να έχει εφαρμοστεί ποτέ. Οι ανάγκες για Μεταπτυχιακές Σπουδές μέχρι το 1992 καλύπτονταν από τον παραδοσιακό τρόπο του ακαδημαϊκού διδακτορικού σύμφωνα με το σύστημα σπουδών που το Ελληνικό Πανεπιστήμιο υιοθέτησε με συνέπεια, κατά τη μεταφορά του Γερμανικού μοντέλου εκπαίδευσης, και που τέθηκε σε εφαρμογή με το Νόμο 5343 του 1932. Στο Νόμο αυτό καθορίζονταν οι διαδικασίες για την απόκτηση του διδακτορικού διπλώματος. Η βασική αρχή στην παλιά αυτή νομοθεσία καθόριζε μια φιλελεύθερη διαδικασία σύμφωνα με την οποία αυτός που ήθελε να αναγορευθεί διδάκτορας υπέβαλε τη διατριβή του και η Σχολή είχε υποχρέωση να φροντίσει για την κρίση. Δεν υπήρχε δηλαδή θεσμοθετημένη διαδικασία που να προβλέπει εγγραφή του φοιτητή σε κάποιο εξειδικευμένο πρόγραμμα, παρακολούθηση μαθημάτων σε προχωρημένο επίπεδο, υποχρέωση του καθηγητή να παρακολουθεί και να επιβλέπει την έρευνα, υποχρέωση του Πανεπιστημίου να παρέχει τα τεχνικά μέσα που χρειάζονται για να γίνει η έρευνα, κ.λπ.
Με το νέο νομοθετικό καθεστώς λειτουργούν σήμερα στο Ελληνικό Πανεπιστήμιο περίπου 220 προγράμματα Μεταπτυχιακών Σπουδών, τα οποία έχουν εγκριθεί βάση των σχετικών διατάξεων του Νόμου 2083/92. Από αυτά, τα 99 χρηματοδοτούνται στο πλαίσιο της σχετικής ενέργειας του ΕΠΕΑΕΚ. Τα προγράμματα αυτά που είναι αποτέλεσμα της σύγχρονης εξέλιξης των επιστημών, αλλά και της πίεσης για ιεραρχημένο καταμερισμό επαγγελματικών δυνατοτήτων, ακολουθούν το Αγγλοσαξωνικό σύστημα των συστηματικά οργανωμένων Μεταπτυχιακών Σπουδών που αποτελούν αρμονικό πλέον μέρος της Ελληνικής Ανώτατης Παιδείας. Οι βασικές αρχές οργάνωσης και λειτουργίας τους συνοψίζονται παρακάτω.
- Τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (ΑΕΙ) έχουν την κύρια ευθύνη της οργάνωσης και λειτουργίας Προγραμμάτων Μεταπτυχιακών Σπουδών (ΠΜΣ) τα οποία έχουν επιστημονική ενότητα και πληρούν προϋποθέσεις, που εγγυώνται υψηλό επίπεδο σπουδών.
- Τα ΠΜΣ βρίσκονται μέσα στο πλαίσιο των σκοπών και στόχων των ΑΕΙ, αναφέρονται σε συγγενείς ειδικότητες και αποσκοπούν στην προαγωγή της επιστημονικής γνώσης και στην ικανοποίηση των εκπαιδευτικών, ερευνητικών και αναπτυξιακών αναγκών της χώρας.
- Σε κάθε τμήμα ΑΕΙ, ή με τη συνεργασία περισσότερων τμημάτων του αυτού ή άλλου ΑΕΙ της ημεδαπής ή αναγνωρισμένων ιδρυμάτων της αλλοδαπής, μπορούν να οργανώνονται και να λειτουργούν ΠΜΣ, στα οποία γίνονται δεκτοί πτυχιούχοι ΑΕΙ της ημεδαπής ή αναγνωρισμένων ομοταγών ιδρυμάτων της αλλοδαπής.
- Για την περαιτέρω προώθηση και ενίσχυση των ΠΜΣ, τα ΑΕΙ μπορούν να συνεργάζονται με αναγνωρισμένα ερευνητικά ιδρύματα της ημεδαπής ή της αλλοδαπής, τα οποία έχουν επαρκές επιστημονικό προσωπικό και διαθέτουν την αναγκαία υλικοτεχνική υποδομή. Μεταξύ του ΑΕΙ και του Ερευνητικού Ιδρύματος καταρτίζεται πρόγραμμα συνεργασίας, στο οποίο μπορεί να ορίζεται και η μερική φοίτηση ή η πρακτική άσκηση μεταπτυχιακών φοιτητών, καθώς και μέρος ή το σύνολο της απαιτούμενης ερευνητικής εργασίας.
- Τα ΠΜΣ αποσκοπούν στην προαγωγή της γνώσης και στην ανάπτυξη της έρευνας και οδηγούν στην απονομή διδακτορικού διπλώματος. Η χρονική διάρκεια, η οποία διαφοροποιείται από κλάδο σε κλάδο, ορίζεται στο οικείο πρόγραμμα και δεν μπορεί να είναι μικρότερη από έξι (6) διδακτικά εξάμηνα. Τα ΠΜΣ προβλέπουν υποχρεωτικώς πριν από την απονομή του διδακτορικού διπλώματος τη δυνατότητα απονομής μεταπτυχιακού διπλώματος ειδίκευσης. Η χρονική διάρκεια για την απονομή του διπλώματος αυτού ορίζεται στο πρόγραμμα και δεν μπορεί να είναι μικρότερη από τέσσερα (4) διδακτικά εξάμηνα. Ο κανονισμός μεταπτυχιακών σπουδών μπορεί να προβλέπει ως απαραίτητη προϋπόθεση για την εκπόνηση διδακτορικής διατριβής την προηγούμενη λήψη του αντίστοιχου μεταπτυχιακού διπλώματος ειδίκευσης.
- Την ευθύνη για την οργάνωση και την εν γένει λειτουργία ΠΜΣ την έχει το τμήμα εκείνο του ΑΕΙ, το οποίο καλύπτει το αντίστοιχο επιστημονικό θέμα του μεταπτυχιακού προγράμματος, και το οποίο ορίζει και τον αντίστοιχο αρμόδιο ή τους συναρμόδιους τομείς. Το τμήμα έχει τη δυνατότητα να συνεργάζεται με άλλα τμήματα.
Τέλος, οι Μεταπτυχιακές Σπουδές παίζουν αναμφισβήτητα ένα ξεχωριστό και σημαντικό ρόλο, τόσο ως ανώτατο στάδιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας, όσο και ως συνδετικός κρίκος ανάμεσα στην ειδίκευση και την έρευνα στα Πανεπιστήμια. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα σήμερα, λίγο πριν χαράξει ο 21ος αιώνας και στα πλαίσια της νέας πραγματικότητας της Κοινωνίας της γνώσης καθώς και στις διαγραφόμενες προοπτικές του σημαντικού ρόλου που καλείται να διαδραματίσει η τριτοβάθμια εκπαίδευση.
1. Το κείμενο αυτό στηρίχθηκε στο Νόμο Πλαίσιο για την δομή και την λειτουργία των ΑΕΙ όπως ισχύει σήμερα καθώς και α) στην Εισήγηση της Ομάδας Μελέτης Μεταπτυχιακών Σπουδών, ΥΠΕΠΘ. Εθνικό Τυπογραφείο, Αθήνα, Ιούνιος 1977 και β) στην Εισήγηση της Ομάδας Εργασίας για την Αναμόρφωση των Μεταπτυχιακών Σπουδών, ΥΠΕΠΘ. Αθήνα, Μάρτιος 1998.
|
